Ψυχική υγεία σε δόσεις: 7^η δόση (ή αλλιώς, μαθήματα από το Harvard!)

Αρκετές δεκαετίες πριν ένας ερευνητής είχε την πολύ καλή ιδέα να μελετήσει τις ψυχολογικές συνήθειες κάποιον πολύ πετυχημένων και υγιών νέων προκειμένου να κατανοήσει τους τρόπους με τους οποίους αντιδρούσαν σε καταστάσεις στρες.

Για τον λόγο αυτό επιλέχτηκαν συνολικά 95 φοιτητές ενός από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, αυτό του Harvard των Η.Π.Α. Η επιλογή των φοιτητών έγινε με βάση το γεγονός ότι δεν παρουσίαζαν ψυχολογικά, φυσικά ή ακαδημαϊκά προβλήματα και το πολύ ενδιαφέρον κομμάτι είναι ότι ο ερευνητής τους ακολούθησε για τα επόμενα 30 χρόνια της ζωής τους!

Ο στόχος ήταν να αναλυθούν οι ‘άμυνες’ που χρησιμοποιούσαν στην ζωή τους αυτά τα πολύ υγιή και πετυχημένα άτομα προκειμένου να ανταπεξέλθουν σε δύσκολες συνθήκες. Όλοι μας έχουμε κάποιου είδους ‘άμυνες’ για να τα βγάζουμε πέρα στην ζωή αλλά το θέμα είναι ότι υπάρχουν καλές/προσαρμοστικές και κακές/μη-προσαρμοστικές άμυνες.

Αυτό που βρέθηκε από την συγκεκριμένη έρευνα ήταν ένας αριθμός από διαφορετικές άμυνες τις οποίες μπορούμε να κατατάξουμε γενικά σε 3 κατηγορίες: α) Ανώριμες, β) Νευρωτικές και γ) Ώριμες. Οι ανώριμες είναι οι λιγότερο ψυχικά υγιείς, οι νευρωτικές κάπου στο ενδιάμεσο και οι ώριμες είναι οι πολύ υγιείς.

Ας τις πάρουμε με την σειρά λοιπόν για να δούμε τα χαρακτηριστικά της κάθε μιας. Οι λεγόμενες ανώριμες άμυνες είναι στην ουσία ένας τρόπος αποφυγής των δύσκολων καταστάσεων με το να προσποιούμαστε ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά από αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, η ‘φαντασία’ του να νομίζεις ότι είσαι πετυχημένος και αρεστός στους γύρω σου αντί να προσπαθείς πραγματικά να κάνεις φίλους και να πετύχεις σε αυτό που κάνεις. Ή ακόμα η ‘προβολή’ και η ‘παράνοια’ με βάση τις οποίες μπορεί κάποιος να θεωρεί ότι τα δικά του ελαττώματα είναι των άλλων και ότι οι άλλοι ευθύνονται για τις δικές του αποτυχίες αντί να αναλαμβάνει τις ευθύνες των πράξεων του.

Το ‘ξέσπασμα’ επίσης το οποίο σημαίνει ότι παραδινόμαστε στις ορμές μας χωρίς να σκεφτόμαστε το νόημα ή τις συνέπειες των όσων κάνουμε έτσι ώστε δεν νιώθουμε κανενός είδους εσωτερικής σύγκρουσης. Το κοινό στα άτομα που χρησιμοποιούν ‘ανώριμες’ άμυνες είναι ότι δεν νιώθουν ότι έχουν πρόβλημα οι ίδιοι και ζούνε, όπως θα λέγαμε, ‘στην κοσμάρα τους’! Έτσι πρώτον, δεν βελτιώνονται. Δεύτερον, δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στους γύρω τους. Στην δεύτερη κατηγορία όπου ανήκουν οι ‘νευρωτικές άμυνες’ τώρα υπάρχει και εδώ μια παραμόρφωση ή μη-αναγνώριση της πραγματικότητας αλλά εδώ τουλάχιστον υπάρχει μια σχετική αναγνώριση των αναγκών των άλλων και έτσι μας βοηθάν να προσαρμοστούμε στην κοινωνία. Για παράδειγμα η άμυνα της ‘απώθησης’ μας βοηθάει να βάζουμε στο περιθώριο κάποιες ενοχλητικές ιδέες και σκέψεις και να προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχουν.

Παρόμοιες είναι και οι άμυνες της ‘απομόνωσης’ και της ‘εκλογίκευσης’. Στην πρώτη απωθούμε μια σκέψη αλλά όχι και το συναίσθημα που την συνοδεύει – μπορεί να νιώθουμε αγχωμένοι χωρίς να γνωρίζουμε το γιατί, για παράδειγμα. Στην δεύτερη κάνουμε το αντίθετο με το να θυμόμαστε την σκέψη αλλά να έχουμε ξεχάσει το συναίσθημα που συνδέεται με αυτή – μπορεί να φανταστούμε ότι κάνουμε κάτι βίαιο χωρίς όμως να νιώθουμε το βίαιο συναίσθημα που κανονικά θα το συνόδευε.

Με την ‘αντικατάσταση’ δεν εκφράζουμε το συναίσθημα που μας προκαλεί μια κατάσταση όταν αυτή συμβαίνει αλλά το εκφράζουμε σε κάποια άλλη άσχετη στιγμή. Για παράδειγμα, μπορεί να είμαστε θυμωμένοι με το αφεντικό μας αλλά να μην εκδηλώνουμε τον θυμό μας από φόβο μην μας απολύσει και αντί αυτού να ξεσπάμε όλον μας τον θυμό στην καημένη την γυναικούλα μας όταν γυρίζουμε στο σπίτι από την δουλειά.

Τέλος, η ‘ δημιουργία αντίδρασης’ είναι ένας τρόπος να αποφύγουμε κάποια επίφοβα συναισθήματα τονίζοντας τα ακριβώς αντίθετα τους. Έτσι μπορεί να υιοθετήσουμε μια πολύ αυστηρή και ηθικιστή στάση προκειμένου να κοντρολάρουμε τα σεξουαλικά μας συναισθήματα. Το πρόβλημα με όλες τις άμυνες της νευρωτικής κατηγορίας είναι ότι εξασθενούν ή μειώνουν τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις και κατά συνέπεια οδηγούν σε μια επίπεδη, πολύ ελεγχόμενη και χωρίς χαρά ζωή.

Οι λεγόμενες ώριμες άμυνες περιλαμβάνουν: α) Την πρόβλεψη. Μειώνουμε το στρες μιας δύσκολης κατάστασης με το να προβλέπουμε τις συνέπειες της και να προετοιμαζόμαστε κατάλληλα για αυτήν β) Την εξιδανίκευση. Η ικανότητα μας να βρίσκουμε τρόπους έτσι ώστε να μπορούμε να εκφράζουμε δύσκολα ή προβληματικά συναισθήματα με κοινωνικά αποδεκτούς και προσωπικά ευχάριστους και δημιουργικούς τρόπους.

Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε τον αλτρουισμό ο οποίος μπορεί να ειδωθεί ως η ικανοποίηση του να κάνουμε για τους άλλους αυτό που θα θέλαμε να κάνουν οι άλλοι σε εμάς και γ) Το χιούμορ. Το οποίο είναι ίσως και ο καλύτερος τρόπος να ζούμε την ζωή μας ολοκληρωμένα χωρίς να προσπαθούμε να αποφύγουμε τις δυσκολίες και τον πόνο και να μπορούμε ταυτόχρονα να τα μεταλλάζουμε σε διασκέδαση και χαρά.

Το ερώτημα είναι βέβαια εάν αυτοί που χρησιμοποιούν τις ώριμες άμυνες είναι τελικά πιο ευτυχισμένοι ή απλά πιο υπεύθυνοι. Ο ερευνητής έκανε πολλές ερωτήσεις σχετικά με την ευτυχία στους φοιτητές του Harvard 25 ολόκληρα χρόνια μετά την αποφοίτηση τους και βρέθηκε ότι αυτοί που χρησιμοποιούσαν τις ώριμες άμυνες ήταν σε τετραπλάσια ποσοστά πιο ευτυχισμένοι από τους υπόλοιπους!  

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πατρίδα της Κομοτηνής στις 21 Απριλίου 2011