Σκέψη: To «τι» ή το «πως»;

“Αυτό που μετράει δεν είναι οι σκέψεις μας αλλά η αντίδραση μας προς αυτές”

Όλοι μας κάνουμε αρνητικές σκέψεις και όλοι μας πιστεύουμε σε αυτές μερικές φορές. Αλλά, γεγονός είναι ότι δεν καταλήγουμε όλοι μας να υποφέρουμε από άγχος, κατάθλιψη ή άλλες συναισθηματικές διαταραχές. Το βασικό ερώτημα είναι : τι είναι αυτό που ελέγχει τις σκέψεις και καθορίζει το εάν κάποιος μπορεί να τις αγνοήσει ή να τις κάνει πέρα και κάποιος άλλος να βυθίζεται σε μια παρατεταμένη και ακόμη πιο βαθιά δυστυχία;

Αυτό που θα τονιστεί στην συνέχεια βασίζεται στην αρχή ότι δεν είναι απλά το «τι» σκεφτόμαστε αλλά το «πως» σκεφτόμαστε αυτό που καθορίζει τα συναισθήματα και τον έλεγχο που έχουμε επάνω τους.

Για παράδειγμα, μπορούμε να αναφέρουμε εδώ κάποιον που βρίσκεται σε κατάσταση κατάθλιψης και έχει την σκέψη «Είμαι ανάξιος». Αν σταθούμε στο τι σκέφτεται, με άλλα λόγια στο περιεχόμενο της σκέψης του («Είμαι ανάξιος») λογικά θα πρέπει να ασχοληθούμε με το τι αποδείξεις έχει για κάτι τέτοιο στην προσπάθεια μας να του δείξουμε ότι αυτό που σκέφτεται δεν αληθεύει.

Αυτό δεν πρόκειται να μας βγάλει πουθενά όμως γιατί γεγονός είναι ότι σχεδόν πάντοτε μπορούμε να βρούμε «αποδείξεις» για οτιδήποτε. Αντίθετα, αυτό που θα ήταν καλύτερο, πιο χρήσιμο και πιο αποτελεσματικό να ρωτήσουμε θα ήταν «Για ποιόν λόγο προσπαθείς να εκτιμήσεις το κατά πόσο αξίζεις;». Με αυτόν τον τρόπο μεταθέτουμε την προσοχή του πάσχοντος από το «τι» σκέφτεται, το οποίο δεν είναι καθόλου χρήσιμο, στο «πως» σκέφτεται, το οποίο θα τον βοηθήσει να αλλάξει το που εστιάζει την σκέψη του και να πάψει με αυτόν τον τρόπο να σαμποτάρει τον εαυτό του!

Το περιεχόμενο των σκέψεων μας λοιπόν δεν είναι ποτέ «το πρόβλημα» και δεν είναι ποτέ αυτό που προκαλεί συναισθηματικές διαταραχές για τον απλούστατο λόγο ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν τέτοιες σκέψεις οι οποίες όμως είναι περαστικές. Καταλήγουμε να πάσχουμε από συναισθηματικές διαταραχές όταν εγκλωβιζόμαστε για μακρά χρονικά διαστήματα μέσα σε επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις που έχουν ως επίκεντρο τον εαυτό μας.

Ας πάρουμε το παράδειγμα μιας μητέρας η οποία βρίσκεται σε κατάθλιψη και κάνει την σκέψη που αναφέραμε στην αρχή: «Είμαι ανάξια». Το πρόβλημα εδώ δεν είναι τόσο η συγκεκριμένη αρνητική σκέψη (με άλλα λόγια το «τι» σκέφτεται) αλλά το «πως» σκέφτεται σχετικά με αυτήν την σκέψη. Αν λοιπόν η αρνητική σκέψη «Είμαι ανάξια» συνοδεύεται π.χ. από κάτι σαν το ακόλουθο: «Αν σκεφτώ τις αποτυχίες μου και τις αναλύσω θα είμαι μια καλύτερη μητέρα», τότε κάτι τέτοιο θα την εγκλωβίσει σε ένα ατελείωτο μηρυκασμό ή αλλιώς αναμάσημα αρνητικών σκέψεων που είναι απίθανο να οδηγήσει σε ικανοποιητικές απαντήσεις και η ίδια θα συνεχίσει να σκέφτεται ότι είναι ανάξια.

Αυτό που μας οδηγεί στο να ανταποκρινόμαστε με τρόπο τοξικό στις αρνητικές σκέψεις που περιστασιακά κάνουμε οφείλεται σε ένα ζεύγος πεποιθήσεων, το ένα θετικό και το άλλο αρνητικό.

Το θετικό σχετίζεται με τα υποτιθέμενα οφέλη ή τα πλεονεκτήματα του να απασχολούμαστε με τις αρνητικές ιδέες και σκέψεις μας όπως «Είναι χρήσιμο να εστιάζω την προσοχή μου στο αίσθημα φόβου» ή «Το να ανησυχώ για το μέλλον σημαίνει ότι μπορώ να αποφύγω τους κινδύνους» ή «Το να εντοπίζω συνεχώς τα λάθη μου αυτό με κάνει να βελτιώνομαι σαν άνθρωπος» κτλ.

Το αρνητικό σχετίζεται με την υποτιθέμενη ανεξέλεγκτη φύση, το νόημα, την σπουδαιότητα και τον κίνδυνο των σκέψεων και των νοητικών διαδικασιών. Παραδείγματα τέτοιων πεποιθήσεων περιλαμβάνουν «Δεν έχω έλεγχο πάνω στις σκέψεις μου» ή «Θα καταστρέψω το μυαλό μου αν συνεχίσω να ανησυχώ» ή «Αν έχω βίαιες σκέψεις θα τις πραγματοποιήσω ενάντια στην θέληση μου» ή «Το ότι έχω δυσκολία στο να θυμάμαι ονόματα σημαίνει ότι έχω όγκο στον εγκέφαλο» κτλ.

Οι παραπάνω λοιπόν αρνητικές και θετικές πεποιθήσεις είναι αυτές που μας κάνουν να ασχολούμαστε περισσότερο απ’ ότι θα έπρεπε με τις αρνητικές μας σκέψεις. Δεν είναι λοιπόν το «τι» σκεφτόμαστε αλλά το «πως» σκεφτόμαστε για τις σκέψεις που κάνουμε αυτό που μας εγκλωβίζει τελικά σε καταστάσεις άγχους, κατάθλιψης και στρες και δεν μας επιτρέπει να δούμε τις σκέψεις μας γι’ αυτό που πραγματικά είναι, απλά παράγωγα του μυαλού μας που έρχονται και παρέρχονται!  

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα της Κομοτηνής στις 30 Απριλίου 2015